بشنواز نی چون شکایت می‌‌کند ** از جدایی‌‌ها حکایت می‌‌کند
Listen to this reed how it complains, telling a tale of separations––
کز نیستان تا مرا ببریده‌‌اند ** در نفیرم مرد و زن نالیده‌‌اند
Saying, “Ever since I was parted from the reed-bed, man and woman have moaned in (unison with) my lament.
سینه خواهم شرحه شرحه از فراق ** تا بگویم شرح درد اشتیاق
I want a bosom torn by severance, that I may unfold (to such a one) the pain of love-desire.
هر کسی کاو دور ماند از اصل خویش ** باز جوید روزگار وصل خویش
Every one who is left far from his source wishes back the time when he was united with it.
من به هر جمعیتی نالان شدم ** جفت بد حالان و خوش حالان شدم 5
In every company I uttered my wailful notes, I consorted with the unhappy and with them that rejoice.
هر کسی از ظن خود شد یار من ** از درون من نجست اسرار من
Every one became my friend from his own opinion; none sought out my secrets from within me.
سر من از ناله‌‌ی من دور نیست ** لیک چشم و گوش را آن نور نیست
My secret is not far from my plaint, but ear and eye lack the light (whereby it should be apprehended).
تن ز جان و جان ز تن مستور نیست ** لیک کس را دید جان دستور نیست
Body is not veiled from soul, nor soul from body, yet none is permitted to see the soul.
آتش است این بانگ نای و نیست باد ** هر که این آتش ندارد نیست باد
This noise of the reed is fire, it is not wind: whoso hath not this fire, may he be naught!
آتش عشق است کاندر نی فتاد ** جوشش عشق است کاندر می فتاد 10
’Tis the fire of Love that is in the reed, ’tis the fervor of Love that is in the wine.
نی حریف هر که از یاری برید ** پرده‌‌هایش پرده‌‌های ما درید
The reed is the comrade of every one who has been parted from a friend: its strains pierced our hearts.
همچو نی زهری و تریاقی که دید ** همچو نی دمساز و مشتاقی که دید
Who ever saw a poison and antidote like the reed? Who ever saw a sympathiser and a longing lover like the reed?
نی حدیث راه پر خون می‌‌کند ** قصه‌‌های عشق مجنون می‌‌کند
The reed tells of the Way full of blood and recounts stories of the passion of Majnún.
محرم این هوش جز بی‌‌هوش نیست ** مر زبان را مشتری جز گوش نیست
Only to the senseless is this sense confided: the tongue hath no customer save the ear.
در غم ما روزها بی‌‌گاه شد ** روزها با سوزها همراه شد
In our woe the days (of life) have become untimely: our days travel hand in hand with burning griefs.
روزها گر رفت گو رو باک نیست ** تو بمان ای آن که چون تو پاک نیست
If our days are gone, let them go!—’tis no matter. Do Thou remain, for none is holy as Thou art!
هر که جز ماهی ز آبش سیر شد ** هر که بی‌‌روزی است روزش دیر شد
Except the fish, everyone becomes sated with water; whoever is without daily bread finds the day long.
درنیابد حال پخته هیچ خام ** پس سخن کوتاه باید و السلام
None that is raw understands the state of the ripe: therefore my words must be brief. Farewell!
